“Mensen weten vaak niet wat de impact is van ondervoeding”

Manon Hijmans van der Vegt, verpleegkundig specialist gastro-intestinale oncologie, heeft al meer dan twintig jaar ervaring in de oncologie. Sinds tien jaar werkt ze op de polikliniek, waar ze zich met een ‘holistische bril’ richt op patiënten met maag- en darmkanker. In haar werk speelt voeding een cruciale rol.

“Het maag-darmstelsel is ons werkgebied: van de slokdarm tot de anus. Veel van onze patiënten hebben problemen met eten en drinken als gevolg van de kanker of de behandeling. Denk aan gewichtsverlies, moeite met slikken of een veranderde smaak. We werken daarom nauw samen met diëtisten.”

Hijmans ziet veel patiënten in uiteenlopende stadia van ziekte en behandeling. “Ik werk met name met mensen met slokdarmkanker en mensen met darmkanker. Bij slokdarmkanker bijvoorbeeld, begint het vaak met klachten zoals gewichtsverlies, maagzuur, opboeren, pijn in de slokdarm of voedsel dat niet zakt.”

“In veel gevallen duurt het even voordat iemand met gewichtsverlies naar de huisarts gaat. Dan denkt men dat het bijvoorbeeld te maken heeft met de veranderde leefstijl waarbij men meer is gaan sporten. Vaak wordt pas aan de bel getrokken als een partner of mantelzorger het opmerkt. Als iemand dan bij ons komt, kan er al sprake zijn van ondervoeding. De tumor verstoort de voedselinname en dat werkt ondervoeding in de hand.”

Voeding en diëtetiek zijn een vast onderdeel van de behandeling geworden. “In het begin van mijn loopbaan werd de diëtist er alleen bij geroepen als de behandelaar hier reden toe zag buiten de eigen expertise. Gelukkig is dat veranderd. Diëtisten hebben nu een prominente plek in het behandelteam. We werken nauw samen om problemen met voeding aan de voorkant aan te pakken.”

Deze samenwerking is cruciaal, benadrukt Hijmans. “De diëtist moet weten waar een patiënt zich bevindt in het behandeltraject. Smaakveranderingen, misselijkheid, snel een vol gevoel, dat zijn allemaal zaken die spelen bij chemotherapie of een operatie. De diëtist weet precies hoe hiermee om te gaan. Voor mij is het fijn om patiënten naar een diëtist te kunnen verwijzen. Die maakt een plan op maat en stemt dat met mij af. Voor dat plan wordt multidisciplinaire verantwoordelijkheid gedragen.”

Ondervoeding is een veelvoorkomend probleem. “Ik schat dat zo’n zestig procent van onze patiënten met kanker in meer of mindere mate ondervoed is”, vertelt Hijmans. “Aan het begin van het traject realiseren mensen zich vaak niet wat de impact van die ondervoeding is. De behandeling kost enorm veel energie en de patiënt verliest veel reserves. Daarom kijken we heel gericht naar wat er nodig is aan extra voeding, vooral eiwitten.”

Een goede voedingsstatus kan het verschil maken bij de behandeling. “Voor mij is het de uitdaging om te zorgen dat patiënten fit genoeg zijn voor een behandeling”, legt ze uit. “We kijken naar de algehele conditie: hoe is de zout- en mineraalhuishouding? Hoe is de voedingstoestand? Bewegen ze voldoende? Soms is prehabilitatie nodig: patiënten worden dan met sport en extra eiwitten in hun kracht gezet richting een operatie.”

Hijmans pleit voor meer bewustwording rondom voeding, zowel bij patiënten als behandelaren. “Mensen realiseren zich vaak niet hoe belangrijk voeding is. Ze zien gewichtsverlies soms als iets positiefs. Of men weet niet dat eiwitten samenhangen met spiermassa. Dat moeten we uitleggen. Dat geldt ook voor de relatie tussen voeding en beweging. Het belang van bewegen is ook nog niet overal doorgedrongen.”

Ondervoeding tackelen blijft lastig. “Je kunt mensen stimuleren en motiveren, maar als ze niet genoeg binnenkrijgen of niet kunnen bewegen, is spierkracht opbouwen onmogelijk. Dan willen ze wel, maar lukt het niet. Ik zie dat regelmatig. Ook dat bijvoorbeeld mensen met weinig koopkracht minder gezond eten, omdat gezonde voeding duurder is. Of dat men zich niet bewust is van hoe ongezond men eet. Dat draagt dan weer bij aan verstoringen.”

Binnen het medisch vakgebied ziet Hijmans wel vooruitgang: “Chirurgen, huisartsen en andere specialisten zijn zich steeds meer bewust van het belang van voeding. Waar het vroeger volstond om mensen naar huis te sturen met een folder over voeding bij kanker, wordt voeding nu meegenomen in het hele behandeltraject: van de diagnostiek en behandeling tot de afronding.”

Hoewel sommige aspecten van voeding en ondervoeding als gevolg van kanker niet te voorkomen zijn, hoopt Hijmans dat bewustwording meer ruimte krijgt. “Het begint bij signalen herkennen en weten wanneer je aan de bel moet trekken.”