“Diëtist als onderdeel van hecht, multidisciplinair wijkteam”

De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving  (RVS) heeft op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid (VWS) een beknopt advies geschreven over de toekomst van de eerstelijnszorg, vanuit het perspectief van de samenleving. In het advies ‘De basis op orde’ benoemt de raad dat een sterke, goed functionerende eerstelijnszorg van groot belang voor de samenleving en de gezondheidszorg als geheel.

“De eerstelijnszorg is decennialang het paradepaardje van de Nederlandse gezondheidszorg geweest, maar staat nu zwaar onder druk door maatschappelijke ontwikkelingen, personele krapte en ontwikkelingen in de zorgsector zelf”, schrijft de Raad aan VWS. “Zonder ingrijpen zal de wal het schip keren. Als de eerste lijn vastloopt, loopt immers de hele zorg vast. Dat kunnen we niet accepteren. Het is daarom de hoogste tijd voor verandering.”

In het advies beschrijft de raad hoe aandacht voor integrale zorg in de eerste lijn met een holistische aandacht voor patiënten in de afgelopen decennia in het gedrang is gekomen. Dat beeld schetst de raad vooral vanuit het perspectief van de huisarts en de wijkverpleging. “Verschillende maatschappelijke ontwikkelingen en ontwikkelingen in de zorgsector als geheel hebben de essentiële waarden en functies van eerstelijnszorg onder druk gezet”, constateert de raad. “Hoewel beleidsmatig al jaren tot doel wordt gesteld om als antwoord daarop de eerstelijnszorg te versterken, ziet de RVS dat de essentiële functies en waarden van eerstelijnszorg juist verder verzwakt worden door een aantal beleidsmatige trends.” De Raad noemt dit zorgelijk.

Denk hierbij aan ontwikkelingen die ontstaan zijn door meer marktwerking in de zorg. Zo ligt de focus van het (overheids)beleid rondom eerstelijnszorg bijvoorbeeld op de bekostiging en inkoop van eerstelijnszorg door zorgverzekeraars  en veelal niet op het optimaliseren van de grote maatschappelijke waarde van de eerste lijn. Als suggestie voor toekomstig eerstelijnsbeleid benoemt de Raad dat de focus niet (vooral) op efficiënte productie en financiële beheersing moet liggen, maar op de waarde van de eerstelijnszorg zelf.

Veel zorgaanbieders hoeven niet per definitie slecht te zijn voor de patiënt, maar de grote keuze, versnippering, en specialisatie heeft mede tot een grotere competitie geleid tussen zorgverleners. In plaats van competitie is juist samenwerking nodig, adviseert de Raad. “De balans tussen competitie en samenwerking is zoek”, schrijft de Raad en zegt daarbij: “Onderzoek daarom welke stelselaanpassingen nodig zijn om meer te sturen op samenhang en samenwerking dan op competitie tussen aanbieders onderling en met zorgverzekeraars.”

Ook gaat de raad in uitgebreid in op substitutie van zorg, van de tweede naar de eerste lijn. In de afgelopen decennia heeft hierop veel nadruk gelegen, maar de Raad constateert dat op meerdere vlakken het bieden van goede zorg in het gedrang is gekomen en dat het maar de vraag is of de bedoelde kostenbesparingen die eruit zouden voortvloeien, gehaald zijn.

Een van de hoofduitgangspunten die de Raad voor het regeringsbeleid adviseert, draait om wijkgericht werken, met daarbij speciale aandacht voor kwetsbare groepen. De diëtist wordt hierbij genoemd als onderdeel van een (te vormen) langdurig vast klein hecht multidisciplinair team. Zo’n wijkteam moet de aandacht naar buiten richten, dus richting samenleving. Huisartsen en wijkverpleegkundigen kunnen daarin een generalistische rol innemen, terwijl de diëtist als een meer gespecialiseerde zorgverlener aanwezig is.

De schaalvergroting in de zorg, zoals die de afgelopen decennia heeft plaatsgevonden, is volgens de Raad niet per definitie slecht of goed, maar heeft er mede toe bijgedragen dat de kern van de eerstelijnszorg onder druk is komen staan. Schaalvergroting op de achtergrond, in de overhead en administratie, ziet de Raad voor de toekomst wel zitten. Maar aan de voorkant, waar het om de patiënt draait zou integrale zorg en toegankelijkheid weer centraal moeten staan. De kwaliteit van de zorg en het werk van de zorgverleners zou niet onder schaalvergroting moeten lijden.

“Terugkeren naar vroeger, toen nagenoeg alle huisartsen praktijkhouder waren en de huisarts en de wijkverpleegkundige altijd beschikbaar waren, is geen optie; een nostalgisch terugverlangen brengt ons niet verder”, schrijft de Raad in zijn slotwoord. “We moeten vooruit, met behoud – en soms herwaardering – van de essentiële waarden en functies van eerstelijnszorg, en soms een andere invulling daarvan. De Raad roept in dit advies op om anders te kijken naar eerstelijnszorg: die moet meer op waarde worden geschat, ook wat betreft het belang voor de hele zorg, en moet meer verbonden worden met het sociaal domein en meer ingebed zijn in de wijk.”

“Om de essentiële waarden en functies centraal te stellen, moeten eerstelijnszorgverleners ondersteund worden en daarnaast beschermd tegen ontwikkelingen die de kern van hun vak onder druk zetten. Op deze manier wordt de schaarse arbeidscapaciteit zo zinvol mogelijk ingezet, wordt uitstroom van schaarse zorgverleners voorkomen en wordt de eerstelijnszorg als basis voor ons zorgsysteem versterkt. Anders kijken betekent dus ook anders organiseren.”