Provocatief coachen: met warm contact, humor en uitdaging je cliënt in beweging krijgen
Woensdag 9 februari 2022Luisteren, doorvragen en samenvatten, motivational interviewing of oplossingsgericht werken zijn bekende, veelgebruikte technieken om als diëtist je cliënt inzicht geven in zijn of haar gedrag. Toch zet dit cliënten niet altijd aan om het gedrag ook echt te veranderen. Daniëlle de Roos is oefentherapeut Mensendieck bij het Spine & Joint Centre in Rotterdam én provocatief coach en trainer. Een interview over provocatief coachen en kansen voor de diëtist.
Provocatief coachen
Frank Farrelly ontwikkelde ‘provocative coaching’ halverwege de vorige eeuw in Amerika. In Nederland zijn Jeffrey Wijnberg en Jaap Hollander, van het Instituut voor Eclectische Psychologie (IEP) de Nederlandse grondleggers van het provocatieve gedachtengoed. Zij definiëren provocatief coachen als een prikkelende vorm van begeleiding, die de verantwoordelijkheid en eigen kracht bij de cliënt sterk aanwakkert. De provocatief coach is qua archetype een soort nar: hij plaagt en pookt de cliënt de verkeerde kant op, zodat de cliënt een tegengeluid gaat laten horen en in actie komt. De coach doet dit vanuit empathie en waardering en tegelijkertijd daagt hij hem met een flinke dosis humor uit om ware uitspraken over zichzelf te doen. De coach werkt vanuit de aanname dat mensen veerkrachtiger zijn dan je denkt en zij zelf autonoom zijn in het nemen van hun beslissingen. Een aangedragen advies of oplossing ondermijnt in wezen de autonomie in de cliënt. De lach wordt daarbij ingezet als therapeutische interventie, terwijl pijnlijke of ongemakkelijke kanten van de problematiek toch ook belicht worden. Kortom: de coach houdt, met gevoel voor drama, de cliënt een spiegel voor. Door het probleem van verrassende, soms absurde kanten te belichten, raakt de cliënt in een staat van verwarring en ontregeling. En dát is nou juist een staat, van waaruit nieuwe inzichten en besluiten kunnen ontstaan.
Mentaal opschudden
Volgens De Roos is provocatief coachen in te zetten, naast alle andere coachingsstijlen. En zeker effectief bij mensen die niet gedijen op een reguliere aanpak van steun, zelfreflectie en advies. “Als de cliënt al bij meerdere hulpverleners is geweest, en bij de vijfde denkt ‘ik ga zitten en hoor het wel aan, want het helpt tot nu toe allemaal niet’, dan is het tijd om alles wat de cliënt verwacht juist niet te zeggen en niet te doen. Sterker nog, om de motivatie van de cliënt op de proef te stellen. Om deze persoon mentaal spreekwoordelijk bij de schouders te pakken en alle interne voorkeurspatronen en heilige huisjes eens flink op te schudden. Door bijvoorbeeld het probleem sterk uit te vergroten, door absurde verklaringen of oplossingen aan te dragen, door stereotypen te overdrijven, door non-verbaal gedrag clownesk te spiegelen of door de structuur van het gesprek volledig te vergeten”.“
Uitvergroten en lachen
“Er is altijd sprake van ambivalentie over de gewenste verandering. Mensen weten vaak heel goed wat er moet gebeuren, maar hebben genoeg redenen om niet tot verandering te komen. Waar motivational interviewing (MI) inzicht biedt in de voors en tegens en, gekoppeld aan een gewenste situatie, verandertaal bij de cliënt uitlokt, gooit de provocatief coach de knuppel in het hoenderhok.”
De Roos vervolgt: “De provocatieve coach kiest niet welke de richting de cliënt op moet gaan. Maar zal verschillende redenen bij de cliënt opgooien, om juist lekker door te gaan op dezelfde voet, want ‘in jouw probleem zie ik alleen maar voordelen, wat is dáár eigenlijk mis mee?’ En kiest er bijvoorbeeld voor om de nadelen van de oplossing sterk uit te vergroten. ‘Want stel je voor dat je een gezonde leefstijl gaat aanhangen, dan ben je daar ook echt veel tijd aan kwijt. Alleen al met sporten en bewegen ben je zoveel uit huis, dat je je gezin tekort gaat doen. Daar gaat je relatie en de schoolprestaties van de kinderen onder lijden. En denk eens aan de kosten van de boodschappen, die gaan door het dak!’ demonstreert De Roos met gevoel voor drama.” Dus omdat de provocatief coach neutraal is over de keuze van de cliënt, zal de cliënt zich zelf sterk maken voor een oplossing.
Samen in de provocatieve bubbel
“Belangrijk bij het toepassen van deze stijl is dat je tevoren overeenkomt, dat je het anders dan anders wilt aanpakken, op een verfrissende, prikkelende manier. Door dat als coach vooraf af te stemmen met de cliënt, sta je elkaar toe vanuit gelijkwaardigheid samen met de problematiek te gaan stoeien. Stem je tevoren niet af over deze gespreksstijl, dan loop je de kans dat je vervalt in een toneelstukje. En je cliënt je glazig aan zal staren: ‘Wat moet ik hier nou mee?’ Of dat je met je plagende opmerking ‘Maar dat is toch helemaal niks voor jou?’ iemand beledigt.”“
Verborgen agenda en vertraagd effect
“Hoewel de provocatieve coach niet helpt in de traditionele zin van structureren van het probleem (door luisteren en doorvragen naar achterliggende overtuigingen of een zinvol advies geven) heeft de coach wel degelijk de intentie om de cliënt te helpen. Waar je normaal gesproken een gesprek samenvat en met een goed advies afrondt, zal de cliënt na een provocatief gesprek de praktijk in verwarring verlaten. Dan blijven de hersenen actief, net zolang tot de harmonie en logica weer terugkeren. Het beoogde effect, de cliënt in beweging zetten, vindt dan ook geregeld pas ná het gesprek plaats.
Voorbeeld dialoog
Coach zegt: “Ik heb gezien wat voor een dieet jij zou moeten volgen. En daarbij ook nog dagelijks zoveel bewegen (coach zakt zuchtend en steunend onderuit, veegt figuurlijk zweet van zijn voorhoofd en kijkt vermoeid). En nu zit je hier waarschijnlijk omdat je dat niet volhoudt en van mij wil horen hoe dat wél gaat lukken. Nou, ik snap je punt, je hebt volkomen gelijk. Dit ís niet vol te houden.”
Cliënt denkt: “Nee, inderdaad, het kost me echt heel veel moeite.”
Coach zegt: “En wat heb jij dus inmiddels voor strategieën ontwikkeld om, die keren dat je je boekje te buiten gaat, het niet al te veel op te laten vallen? Want daar kan ik jou wel mee helpen.”
[Stilte]
Cliënt zegt: “Huh? (verwarring) Hoe bedoel je? Ik wil juist weten hoe ik mij beter aan deze leefregels kan houden.” (verandertaal)
Coach zegt: “Ja, dat snap ik wel, en dat zal ook vast wel een poosje lukken, maar zeg nou zelf, de discipline om dat op de lange termijn door te zetten, heb je niet.” En waarom zou je? Je leeft maar één keer! Carpe diem!
Cliënt zegt: “Ja, maar ja… ik wil wél écht gezonder gaan leven. Zo kan het niet langer. Ik wil nog veel langer mee dan vandaag en dan zal ik er toch echt zelf iets aan moeten doen.” (verandertaal)
Basisingrediënten van het provocatieve gesprek:
Warmte, betrokkenheid
Je staat volledig achter de cliënt! Ondanks dat het misschien anders lijkt, heb je als coach in het gesprek de beste intenties richting de cliënt. En dat laat je ook letterlijk weten. Benadruk dat je alles zegt of doet vanuit de intentie om de cliënt te helpen. Dat kan met een korte opmerking als: nu speel ik even advocaat van de duivel. Of: Wat ik nu ga zeggen klinkt misschien heel raar, maar is goed bedoeld.
Humor
Humor is een krachtige ontlader. Lachen lucht op, ontdoet de problematiek van de emotionele lading, waardoor er ruimte ontstaan om een ander perspectief te ervaren.
Uitdaging
Een goede provocatieve sessie, is een gesprek dat hier en daar schuurt, ontnuchtert. Er wordt hardop gezegd wat je eigenlijk alleen maar in jezelf mag denken. De cliënt wordt getest op zijn bereidheid en veerkracht om het probleem zèlf aan te pakken, ondanks die maffe coach!
Een mooie mix van deze drie zet de cliënt op het verkeerde been, verwart, prikkelt en opent nieuwe perspectieven.
En het leidt tot acceptatie, dan wel verzet en actie bij de cliënt.
Voor diëtisten?
Denk je nu als diëtist: ‘Interessant, dat wil ik ook eens proberen, is dat iets voor mij? Hierover zegt De Roos: ‘De één heeft van nature meer talent voor deze methode, dan de ander. Dat merk ik in de tweedaagse introductie cursus die ik hierover geef. Tegelijkertijd zijn er een groot aantal provocatieve interventies die iedereen kan leren inzetten in een gesprek. Waarmee je kunt beginnen met loslaten van het idee wat in de hulpverlening veelal ‘common sense’ is geworden, namelijk dat elk probleem ook daadwerkelijk een probleem ís en dus zo spoedig mogelijk opgelost moet worden. Je gaat eigenheid en eigen kracht, zowel voor de cliënt, als de coach een eerste plek op het podium teruggeven.
Zeker wanneer je merkt dat je in gesprekken vooral zelf hard aan het werken bent, het je meer energie kost dan je ervoor terugkrijgt, en met de beste versie van jezelf toch geregeld in de overtuiging en herhaling valt, dan is dit een verfrissend alternatief om over gedragsverandering te praten. Wanneer je begeleidt vanuit de overtuiging dat hulpverlening een doodserieuze aangelegenheid is en je graag aan deze overtuiging vast wil houden, dan kom je met provocatief coachen van een koude kermis thuis.”
Contact
Daniëlle de Roos, trainingsbureau Tegenwind Coaching
email: DdeRoos@spineandjoint.nl
Auteurs
